Είναι αφιερωμένη αφιερωμένη στο Γενέθλιον της Θεοτόκου. Βρίσκεται επί της δεξιάς όχθης του ποταμού Rilska, στο σημείο της συμβολής της με το δεξιό παραπόταμό της Drushlyavitsa και σε απόσταση 17 περίπου χιλιομέτρων ανατολικά της πόλης Rila. Φέρεται ως ιδρυμένη από τον άγιο Ιωάννη τον Ριλιώτη (876/880 – 946), το πιθανότερο γύρω στα 930 г. και σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων από τη σημερινή θέση της, στην τοποθεσία Belite Kilii. Στα 1335 ο Σέρβος πρωτοσεβαστός Dragovol Hrelyo συνέβαλε τα μέγιστα στην ανοικοδόμησή της και έκτισε τον σωζόμενο μέχρι σήμερα οχυρό πύργο της. Οι διαστάσεις του είναι 8,25Χ7,75Χ23 μ και η τυπολογία του αμιγώς αθωνική. Στα δε 1343 ο Hrelyo ανέγειρε και κανούριο καθολικό στο μοναστήρι που δεν σώζεται σήμερα. Στον ανώτερο όροφο του πύργου του Hrelyo βρίσκεται το παρεκκλήσιο της Μεταμόρφωσης (4,25Χ3,36 μ), όπου σώζεται εξαιρετικά αξιόλογος τοιχογραφικός διάκοσμος από τα μέσα του ΙΔ’ αιώνα. Στα 1460 η μονή ανακαινίσθηκε από τους αδελφούς Ιωάσαφ, Δαβίδ και Θεοφάνη απο το χωριό Granitsa κοντά στην Kyustendil, οι οποίοι το 1469 διοργάνωσαν την μετακομιδή των λειψάνων του αγίου Ιωάννη του Ριλιώτη από το Turnovo στο μοναστήρι. Το γεγονός αυτό περιγράφηκε γλαφυρότατα από τον επιφανή λόγιο Vladislav Gramatik. Κατά το δεύτερο ήμισυ του ΙΕ’ και στις αρχές του ΙΣΤ’αιώνα η μονή αποκτά σημαντικά ακίνητα, αλλά και δέχεται συχνές επιθέσεις ληστών, οι οποίες συνεχίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του ΙΖ’ και ΙΗ’ αιώνα. Τα τέλη του ΙΗ’ και οι αρχές του ΙΘ’ αιώνα είναι περίοδος ακμής κατά την οποία το μοναστήρι μετατρέπεται σε μείζον πνευματικό, πολιτιστικό και μορφωτικό κέντρο και πλέον αποτελεί αδιαμφισβήτητο πόλο έλξεως προσκυνητών από όλες τις βουλγαρόφων περιοχές. Σήμερα, παρά την χρόνια έλλειψη μοναχών, η μονή εξακολουθεί και λειτουργεί κανονικά.
Πρόκειται για το μεγαλύτερο μοναστικό ίδρυμα στη Βουλγαρία, με συνολικό εμβαδόν των κτισμάτων 8 800 τετρ. μ., εξ ων στην εσωτερική αυλή του, η οποία έχει σχήμα ανώμαλου τεταργώνου, αναλογούν 3 200 τετρ. μ. Η πρόσβαση στην εν λόγω αυλή γίνεται μέσα από δύο πύλες που οδηγούν προς τις πόλεις Samokov και Dupnitsa. Στη θέση του κατεδαφισμένου καθολικού που είχε ανεγείρει ο Hrelyo το 1343, στα 1834-1837 ο πρωτομάστορας Pavel Ivanovich από το χωριό Krimin της Καστοριάς έκτισε το σημερινό καθολικό, που είναι αφιερωμένο στο Γενέθλιον της Θεοτόκου, και τα δύο πλευρικά παρεκκλήσια, του αγίου Ιωάννη του Ριλιώτη και του αγίου Νικολάου. Το σημερινό καθολικό είναι πεντάτρουλλο και κοσμείται από εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο. Οι ιστόρησή του περατώθηκε στα 1846 χάρη στους οτρηρούς μόχθους πολλών καλλιτεχνών, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει ο Zahari Zograf που έχει δουλεύσει και στη Μεγίστη Λαύρα. Λίγο νωρίτερα ο Aleksi Rilets κτίζει τη βόρεια (1816-1817), την ανατολική (1817) και τη δυτική (1819) πτέρυγα της μονής. Το 1833 μεγάλο μέρος τους αποτεφρώνεται λόγω πυρκαϊάς, αλλά η αναστήλωσή τους στη σημερινή μορφή τους πραγματοποιείται τον αμέσως επόμενο χρόνο, το 1834. Το 1844 στη δυτική πρόσοψη του πύργου του Hrelyo προστίθεται κωδωνοστάσιο. Το δε 1847 ο πρωτομάστορας Milenko από το χωριό Blateshnitsa κτίζει τη νότια πτέρυγα. Οι κόρδες της μονής στεγάζουν γύρω στα 300 κελλιά και τέσσερα παρεκκλήσια – του αγίου Ιωάννου Θεολόγου και τῶν αγίων Σάββα και Συμεών στην ανατολική πτέρυγα, και του Ιωάννη Βαπτιστή και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη δυτική. Στη βόρεια και ανατολική κόρδα υπάρχουν ειδικά δωμάτια προορισμένα για τους κατοίκους των οικισμών που έχουν χρηματοδοτήσει την κατασκευή τους – Koprivshtitsa, Samokov, Tsirpan κοκ. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το μαγειριό, έργο του πρωτομάστορα Aleksi Rilets.
Στο μουσείο και τη βιβλιοθήκη της μονής φυλάσσονται δωρητικός χρυσόβουλλος λόγος του τσάρου Ιωάννη Shishman του 1378, εικονογραφημένα ευαγγέλια από το Krupnik και τη Suceava, καθώς επίσης και ο εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτος σταυρός του μοναχού Ραφαήλ, για την αποπεράτωση του οποίου χρειάσθηκαν δώδεκα ολόκληρα χρόνια (1790-1802). Στο μοναστήρι υπάγονται επίσης το ησυχαστήριο της Κοιμήσεως του αγίου Ιωάννη του Ριλιώτη και το σπήλαιο όπου αυτός εγκαταβίωνε, το ερημητήριο του αγίου Ευαγγελιστού Λουκά με ναΰδριο των ετών 1798-1799, η εκκλησία της Αγίας Σκέπης της Θεοτόκου του 1805, το σχολείο του Νεοφύτου Ριλιώτη του 1843, ο κοιμητηριακός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, το ερημητήριο το επιλεγόμενο «του Σεβαστιανού» και τα μετόχια Pchelino και Orlitsa.
